از حیرت تا مکالمه تاریخ فرهنگی درک ایرانیان از غرب: با تأکید بر «حیرت‏نامه» و «مکالمه ‏ی سیاح ایرانی با شخص هندی»

مواجهه با غرب یکی از پیچیده ترین موضوعات و مساله های تاریخ تمدن ایرانی در چند قرن اخیر بوده است. فهم منطق این مواجهه در اقشار مختلف موثر جامعه ایرانی می تواند نقشی کلیدی در فهم تجربه مدرنیته ایرانی داشته باشد. هرچند عموما بر قشر روشنفکران و در موارد محدودی به علما در این مواجهه تاکید شده است، در این مقاله تلاش شده به دو واسطه فرهنگی دیگر در این مواجهه یعنی یک ایلچی و یک روزنامه نگار دورگه ایرانی-هندی تاکید شود. در این راستا به دو متن مکتوب که یکی در قالب سفرنامه است و دیگری در قالب دیالوگ یا مناظره ای خیالی میان فردی ایرانی و شخص هندی بر سر تجربه مدرنیته هندی، رجوع شده است.  برای اینکار با رویکردی وبری به منطق و تجربه فهم آنها از تمدن غرب پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که شرایط ذهنی، آمادگی روحی و تجربه فرهنگی از این دیگری (یعنی غرب و مدرنیته) در بستری از زمینه های تاریخی و جغرافیایی و تمدنی عامل مهمی در نتیجه این مواجهه ایرانیان با مدرنیته بوده است. علاوه بر این، شرایط زمانی سیر تاریخ فرهنگی مدرنیته و همچنین جفرافیای فرهنگی و تاریخی مدرنتیه (مدرنتیه اروپایی و مدرنیته هندی) نیز هرکدام به نوبه خود بر نتیجه این مواجهه با تمدن غربی موثر بوده است. به عبارت دیگر در فهم تاریخ مدرنیته ایرانی، لازم است مسیرهای جغرافیایی این مواجهه، کنشگران اصلی آن، و همچنین شرایط تاریخی مدرنیته مدنظر قرار بگیرند. تاریخ فرهنگی مدرنیته در ایران مستلزم درکی عمیق و مهمتر از همه درکی پیچیده از این تجربه چند بعدی و چندلایه است.